کشت گیاه گلرنگ
گلرنگ از اولین گیاهانی است که در خاورمیانه، هند، چین و ژاپن کشت میشده است و احتمالا در هند اهلی گردیده است( 25 گونه از اسپانیا از طریق آفریقا به هند رفته است) گلرنگ از قدیم در خراسان، آذرباییجان و اصفهان به صورت زراعت فرعی و به منظور تهیه ماده رنگی کارتامین ( رنگدانه قرمز رنگ که از گلبرگهای این گیاه قابل استخراج است) و استفاده از آن برای رنگ غذا، رنگ آمیزی پارچه و ابریشم کشت میشده است. گلرنگ در تهیه زعفران تقلبی نیز بکار می رود. امروزه هدف اصلی تولید گلرنگ استخراج روغن از دانه آن است. در ایران کشت گلرنگ به عنوان یک گیاه روغنی از سال 1336 آغاز شد. سطح زیر کشت آن در ایران حدود 1000 هکتار با میانگین عملکرد kg/ha700 می باشد. عملکرد بالای 2 تن در هکتار مطلوب به شمار می آید( حداکثر 4 تن در هکتار).
خصوصيات گياهي:
گلرنگ گياهي است با نام علمي Carthamus tinctorius L . از تيرة مرکبه ( compositae) و با اينکه ظاهراً شبيه خار زرد مي باشد اما بصورت علف هرز در نمي آيد . گلرنگ گياهي است که بصورت بوته اي استوار رشد مي کند پر شاخ و برگ، علفی که ارتفاع آن از 30-150 سانتی متر متغیر است. گلهای آن معمولا زرد رنگ، میزان روغن دانه های آن 35-45% و بذرهای آن شبیه تخمهای کوچک آفتابگردان است.ميوه گلرنگ همانند ميوة آفتابگردان به صورت فندقه است . دانه از نظر شکلي شبيه يک دانة کوچک آفتابگردان است و به رنگهاي سياه ، زرد ، سفيد يا کرمي با سطح خارجي صاف ديده مي شود . ذخيرة روغن در لپه ها انجام مي شود . وزن هر دانة گرنگ از 35 تا 50 گرم متغير مي باشد .
مراحل نمو:
طول دوره رشد آن از 120تا 180 روز متغیر است. گلرنگ یک ریشه عمودی توسه یافته با ریشه های جانبی نازک متعددی تولید می کند. ریشه عمودی معمولا تا عمق 2 تا 3 متری در خاک نفوذ می کند، و این ویژگی نفوذ عمیق ریشه به گیاه امکان می دهد رطوبت و مواد غذایی خاک را تا این عمق جذب کند. پس از خروج گیاهچه، جوانه انتهایی ساقه گلرنگ در پایان دوره روزت که مجتمعی از برگها را روی سطح زمین تولید می کند، به صورت یک ساقه اصلی تبدیل می شود. طول این دوره به درجه حرارت، ژنوتیپ و طول روز بستگی دارد و در هوای سرد و طول روزهای کوتاه، طولانی تر از هوای گرم و روزهای بلند است. با گرم شدن هوا فاصله میانگره ها زیاد و در نتیجه ساقه اصلی طویل می شود. برگها بدون دمبرگ، نیزه ای، بیضوی شکل، سبز تیره، براق و بدون کرک می باشند. برگها در قسمت پایین ساقه بزرگ و دارای دندانه های عمیق و در انتهای ساقه برگهای کوچک، سفت و در بسیاری از ارقام خاردار می باشند.( کشاورزان با کاشتن چند ردیف گلرنگ در اطراف مزارع خود از ورود دام به مزارع جلوگیری می کنند). گل آذین گلرنگ به صورت طبق است، طبق ها در انتهای ساقه اصلی و فرعی پدیدار می شوند. گلها توسط چند ردیف برگچه احاطه گردیده است، دور طبق( نهنج ) نیز چند لایه برگچه قرار دارد. رنگ گل از زرد کم رنگ تا نارنجی مایل به قرمز متغیر است. گلرنگ اساسا خودگشن، اما برای باروری مطلوب و حداکثر بازدهی معمولا وجود زنبورها و سایر حشرات ضروری است. قبل از به گل نشستن گیاه، پنج بساک متصل که بوسیله میله های بسیار باریکی به نوک لوله جام گل متصلند، کلاله را در میان می گیرند. گل ها به دلیل اینکه پرچمها زودتر میرسندخود عقیم هستند، اما از آنجا که دانه های گرده گلهای مجاور واقع در یک طبق می توانندهمدیگر را بارور سازند عملا خودگشنی ( از نظر ژنتیکی ) انجام می شود. گفته شد که درصد خود گشنی به فعالیت حشرات بستگی دارد که بر این اساس ( در کانادا بازدهی بذر بوته هایی که زنبورها در ضمن گلدهی به سراغ آنها نمی رفتند برابر با 785 کیلو در هکتار و بازدهی بوته هایی که در تماس حشرات با آنها زیاد بوده به 1700 کیلو در هکتار رسیده است .
سازگاري:
گلرنگ گياهي بلند روز است ، اما گلدهي آن در هواي گرم بميزان قابل توجهي جلو مي افتد . گياهچه هاي جوان به سرما مقاومند . اما گياه با انتقال از مرحلة رويشي به مرحلة زايشي به سرما حساس مي گردد . گلرنگ به گرما نيز مقاوم است و در صورت وجود رطوبت کافي در خاک مي تواند ماکزيمم حرارتهاي حدود 40 درجة سانتيگراد را تحمل کند . به هواي مرطوب بخصوص در دوران گلدهي علاقمند نيست . زيادي رطوبت هوا در اين دوره گلدهي موجب توسعه بيماريها و افت عملکرد مي گردد . گلرنگ با داشتن ريشة عميق و توسعه يافتگي به خشکي مقاوم است . اما مقاومت آن به خشکي از جو کمتر مي باشد . گلرنگ به آب ايستادگي و کمبود تهويه نيز حساس است . گلرنگ خاکهاي عميق ، داراي بافت متوسط و اسيديتية حدود خنثي را ترجيح مي دهد .
تناوب زراعي:
گلرنگ به بيماريهاي خاکزي حساس بوده و نبايستي بيش از يکبار طي چهار سال متوالي در يک قطعه زمين کاشته شودو يا با گياهان حساس به بيماري بوته ميري جاليز در تناوب قرار گيرد . مثالهايي از تناوب گلرنگ در کشت بهاره آبي بصورت زير است : شبدر ـ ذرت ـ گلرنگ ـ گندم يونجه ـ سيب زميني ـ حبوبات ـ گلرنگ ـ جو ـ آيش کود شيميايي:
توليد هر تن دانه گلرنگ موجب خروج 25 تا 30 کيلو ازت ، 7 تا 12 کيلو اکسيد فسفر (p2o¬5) و 10 تا 15 کيلو اکسيد پتاسيم (K2o) از خاک مي گردد . ميزان کود مصرفي در کشت آبي معمولاً 50 الي 90 کيلوگرم در هکتار ازت خالص و 40 تا 70 کيلوگرم در هکتار اکسيد فسفر مي باشد . کوددهی به صورت نواری عمقیDeep row placemetودر طرفین خطوط کاشت درهنگام بذر کاری توصیه می گردد.گلرنگ در مرحله جوانه زنی به سبب حساسیت جوانه آن به غلظت بیشتر کود نباید در تماس مستقیم با کود باشد.بهتر است 50الی75درصداز کل نیتروزن به صورت سرک درمرحله ساقه روی دربهار مصرف شود.
تاريخ کاشت:
هنگامي که حرارت خاک در عمق کاشت در حدود 5 درجه سانتيگراد باشد ، گلرنگ طي دو هفته يا کمي بيشتر سبز مي شود .گلرنگ بصورت يک محصول پائيزه کشت مي شود ، تاريخ کاشت آن همزمان با کمي ديرتر از گندم و جو مي باشد . نیاز های آبی گلرنگ درمقایسه با دیگر گیاهان زراعی در یک دوره رشد به آب کمتری نیاز دارد. مقدار 300میلی متر آب تا شروع گل عملکرد خوبی را تضمین می کند.لیکن این دانه روغنی با حداقل آب نیزمی تواند محصول قابل قبولی را ارائه نماید. به عنوان مثال لاین ورامین 848/49-Vدر شرایطی آب وهوای خشک فقط با یک مرتبه آبیاری به طور نسبی عملکرد خوبی در پی داشته است.رطوبت بیش از حد خاک ویا خاک های رطوبی سرد برای این گیاه مضر بوده زیرا دراین شرایط گیاه به انواع بیماری های قارچی که حساسیت زیادی نیز به آنها دارد دچار می گردد.اتخاذ آبیاری ردیفی در گلرنگ الزامی است زیرا این گیاه آبیاری غرقابی (زراعت کرتی)را تحمل نمی کند.به بیان بهتر آب نبایستی در تماس مستقیم با طوقه باشد .براساس آزمایشات مشخص گردیده است که اگر آب درپای بوته ها به مدت 6ساعت قرار گیرد بوته ها به طور حتم به بیماری فیتو فتوراphtophtora carthamiدچار خواهند شد.همچنین تناوب خشکی-رطوبت اشاعه این قارچ را تشدید می نماید. بنابر این به منظور انجام آبیاری ردیفی توصیه بر این است که کاشت به صورت ردیفی درنظر گرفته شود.درآبیاری جوی پشته ای که آب درتماس مستقیم با یقه بوته نمی باشد اشاعه این قارچ در حداقل ممکن خواهد بود.
50): 
