بررسی جایگاه اکولوژیکی و فواید درمانی کوسه های خلیج فارس ودریای عمان

[مجید دیجی]

جایگاه اکولوژیکی و تنوع گونه ای کوسه ماهیان در آبهای خلیج فارس ودریای عمان :

کوسه ماهیان شاخه ای از ماهیان غضروفی هستند .درخلیج فارس ودریا ی عمان ازتنوع گونه ای قابل ملاحظه ای برخوردارند.کوسه ها حلال گوشتند.از 120گونه دردنیا ، 20گونه مهاجم هستند که فقط 4 گونه ازآنها به انسان حمله می کند.این گونه های مهاجم درخلیج فارس ودریای عمان وجودندارند. این ماهیان در راس هرم غذایی دریا و اقیانوس ها قرار دارندوبه همین دلیلاز تنوع غذایی بالایی برخوردارند.از مهمترین گونه های مهم آنها میتوان به چند گونه اشاره نمود که عبارتنداز:کوسه سفید، کوسه آبی ، کوسه ببری , کوسه پلنگی .... را می توان نام برد.همچنین کوسه هایی که صیادان جنوب درآبهای خلیج فارس صید میکنند عبارتنداز:

کولی بیلی،کولی سیاف،کولی گرگ،کولی گربه،کولی نمرانی،کولی سوار،کولی شیردندان، کولی کر،کولی سری،کولی لم لم،کولی ناوی،کولی مهره سرخ،کولی پنگ سر،کولی جنازه،کولی خشما,کولی جرجور،کولی کراسیاه،کولی سیاه،کولی هرار،کولی کراگری،کولی بلند،کولی گرسه، کولی چشم زیر وکولی نمپل ./

نوع دیگر کوسه ماهی درخلیج فارس ،کوسه ماهی بزرگ ازنوع Carcarias Sp. است.

 

[مجید دیجی]

ارزش غذایی کوسه ماهیان خلیج فارس ودریای عمان :

ارزش غذایی گوشت کوسه در مقایسه با ماهیان استخوانی باتوجه به ترکیب وتوزیع اسیدهای آمینه کمترمی باشد. ازآنجا که میزان اوره در بافت عضلانی کوسه ماهیان بالاست بنابراین به منظوراستفاده به عنوان یک منبع غذایی لازم است که میزان اوره کاهش یابد. علیرغم اوره زدایی، باز هم این گوشت برای افرادی که ناراحتیهای قلبی –عروقی، نقرس وفشارخون بالا دارند توصیه نمی شود. تحقیقات روی 30گونه کوسه نشان داده که میزان اوره بین 1600تا2300میلی گرم درصد گرم گوشت متغیراست. همچنین گوشت کوسه به علت بی استخوان بودن وقابلیت عمل آوری به شکل فیله واستیک وقطعات کبابی ازبازارپسندی مناسبی برخوردارست. میزان پروتئین گوشت کوسه ماهی بین3/16تا 7/21درصد اندازه گیری شده ودرصد موادمعدنی وچربی آن بترتیب درگونه های مختلف از6/0تا8/1درصدو0/3-0/1درصد می باشد.عمل آوری از گوشت تازه صید شده کوسه ماهیان باید بلافاصله انجام گیردزیراکه اگر در عمل آوری تاخیر صورت گیرد میزان اوره در گوشت کوسه بالارفته و همچنین رنگ گوشت کوسه صیدشده روبه قهوه ای تیره بابوی تند آمونیاک مشاهده می شود.

زهرابه آن موجب حساسیت وخارش کمی دراکثرمردم می شود. کوسه های بزرگتری که برای مصرف پوستشان صیدمی شوندنباید شکم آنهاخالی ویادریخ قرارگرفته ومنجمدشوند ولی کوسه های کوچکتر باید بلافاصله بعداز صیددریخ قرارگیرندوتازمان انجماد ویاعمل آوری باید همچنان دریخ مخلوط بمانند.

 

[مجید دیجی]

روغن کبد کوسه ماهی که با نام علمی Shark Liver Oil شناخته می شود روغنی است که از کبد (جگر) کوسه ماهی استخراج می شود.

از کبد برخی کوسه ماهیان می توان بیش از ۵۰% وزن کبد آن ، روغن استحصال نمود.روغن کبد کوسه سرشار از ویتامینهای A , E, D و اسیدهای چرب غیر اشباع EPA و DHA همچنین امگا ۳( Omega -۳) و مقادیر زیادی در حدود ۷۰% - ۴۰% وزن روغن کبد کوسه اسکوالن Squalene وجود دارد...
روغن کبد کوسه ماهی که با نام علمی Shark Liver Oil شناخته می شود روغنی است که از کبد (جگر) کوسه ماهی استخراج می شود. از کبد برخی کوسه ماهیان می توان بیش از ۵۰% وزن کبد آن ، روغن استحصال نمود.روغن کبد کوسه سرشار از ویتامینهای A , E, D و اسیدهای چرب غیر اشباع EPA و DHA همچنین امگا ۳( Omega -۳) و مقادیر زیادی در حدود ۷۰% - ۴۰% وزن روغن کبد کوسه اسکوالن Squalene وجود دارد.

● کاربردهای روغن کوسه ماهی چیست ؟

روغن کوسه ماهی سرشار از ویتامینهای A , E, D ، اسکوالن ، امگا ۳ ، اسیدهای چرب غیر اشباع EPA , DHA و غیره می باشد بنابراین امروزه بسیاری از شرکتهای داخلی و خارجی که در زمینه تولید محصولات دارویی و آرایشی فعالیت دارند از روغن کبد کوسه ماهی در تولید محصولات زیر استفاده می نمایند.

ـ شامپو کوسه که حاوی روغن کوسه ماهی است باعث تقویت پیاز مو شده و مجرایی را برای جذب سریعتر ویتامینهای همراه خود به سطح پوست ایجاد می کند. ( مراحل فرمولاسیون این شامپو توسط یکی از مراکز تحقیقاتی در ایران صورت گرفته است).

ـ رژ لب.

ـ صابونها ( صابون حاوی روغن کوسه رطوبت و ویتامینهای لازم برای سطح پوست را فراهم می کند).

ـ کرم های مرطوب کننده.

ـ تمام محصولات دارویی و آرایشی که در آن امگا ۳ استفاده می شود.

ـ کرم دور چشم، در حال حاضر کرم دور چشم تهیه شده از روغن کوسه در ایران در حال ساخت می باشد.

ـ اسپری افشان روغن کوسه جهت مرطوب نگاهداشتن سطح پوست.

ـ بعنوان عامل بازدارنده سرفه، سرماخوردگی و تنگی نفس مزمن.

ـ رفع کبودی و کوفتگی دور چشم. ( پزشکان بر این باورند که ترکیب روغن کبد کوسه ماهی و نشاسته برای رفع کبودی و سیاهی دور چشم بسیار مفید می باشد.)

ـ ماسک و لایه بردار صورت.( از آن جایی که روغن کوسه ماهی به سرعت جذب پوست می شود و ویتامینهای A,E,D را به سرعت به درون پوست سرایت می دهد می توان از ان در ساخت انواع ماسک ها و لایه بردارهای پوستی استفاده نمود در ضمن روغن کوسه ماهی به ریلکس شدن عضلات صورت کمک شایانی میکند).

ـ لوسیون های پوستی.

ـ ژل ماساژ بدن.

ـ تولید پماد و کرم و چسب ترمیم کننده سوختگیهای پوستی.

ـ قرص، کپسول، شربت برای جلوگیری از ضایعات پوستی و پماد و کرم برای انواع سوختگیها.

ـ پماد و ژل روغن کوسه جهت تسکین دردهای عضلانی و مفصلی.( در طب سنتی جنوب ایران از روغن کبد کوسه به منظور تسکین دردهای عضلانی و مفصلی استفاده می شود).

ـ کپسولهای ژلاتینی امگا ۳.

ـ تولید اسکوالن ( اسکوالن یک ماده اولیه ساخت محصولات دارویی و ارایشی و بهداشتی است که طی فرآیندی از روغن کبد کوسه ماهی استحصال می شود در حال حاضر ایران اسکوالن را که با قیمت کیلویی ۵۰ دلار وارد می کند این در حالی است که به راحتی در بنادر صیادی جنوب ایران می توان آن را تولید نمود ).

● پیشینه استفاده از روغن کوسه ماهی از قدیم الایام تا کنون چیست؟

استفاده از روغن کبد کوسه ماهی در طب سنتی ساحل نشینان خلیج فارس و دریایی عمان سابقه ای چند هزار ساله دارد، هم اکنون در بنادر صیادی شرق و غرب هرمزگان نظیر بندر جاسک ، تیاب ، کلاهی ، کوه مبارک ، بندر حسینه ، بندر کنگ ، بندرلنگه، پارسیان و سایر بنادر صیادی در استانهای بوشهر و سیستان و بلوچستان و همچنین جزایر خلیج فارس مانند جزیره قشم ( باسعیدو ، دوستکو، کانی، سلخ، طبل، سوزا و... )، کیش ، هنگام ، لارک و سایر جزایر ایران و همچنین کشورهای حوزه خلیج فارس بومیان منطقه از روغن کبد کوسه ماهی از قدیم الایام تا به امروز برای مصارف زیر استفاده می کرده اند.

ـ مرطوب نگاه داشتن پوست.

ـ رفع اگزما و خشکی پوست.

ـ روغن و پمادی جهت تسکین دردهای عضلانی و مفصلی.

ـ داروی تقویت کننده مو.

ـ در جزیره قشم حتی برخی روستاییان از روغن کوسه ( سرشار از امگا ۳) برای مصارف غذایی استفاده می کنند، آنها مقداری روغن کبد کوسه را با خرما مخلوط نموده و به عنوان خوراکی با ارزش غذایی بالا مصرف می نمایند.

ـ یکی از کاربردهای صنعتی روغن کوسه، استفاده از این روغن برای جلوگیری از نفوذ آب به بدنه لنج ها می باشد که به آن نوع روغن کبد کوسه "سیفه " می گویند، امروزه با ظهور کشتی های فایبرگلاس کمتر شاهد استفاده از روغن کوسه به این منظور می باشیم.

● صید ضمنی به چه معناست ؟

لازم به ذکر است که کوسه ماهیان از جمله موجودات تحت الحمایت هستند و طبق قانون فقط با مجوز امکان صید آنها وجود دارد، کلیه کاربردهایی که برای استفاده از روغن کبد کوسه ماهی معرفی می شوند مربوط به کوسه هایی است که به طور ضمنی صید شده اند، به این معنا که گاهی ناخواسته در تور ماهیگیری صیادان ممکن است یک یا چند عدد کوسه ماهی ناخواسته به دام بیافتند، که برای استفاده از این کوسه ماهیان مانعی وجود ندارد، هم اکنون مقادیر زیادی کوسه ماهی که به صورت ضمنی صید شده اند در مراکز فروش ماهی در استانهای هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان برای مصارف خوراکی در حال خرید و فروش می باشند. ( گوشت کوسه ماهی در جنوب ایران به عنوان غذایی مقوی و گرم معروف است

 

[مجید دیجی]

کوسه ماهیان علاوه بر تعادل اکولوژیکی ددریاها، مصارف مختلفی درجهان دارند. پوست کوسه دربرخی کشورها به عنوان غذا خورده می شودامابیشتر پوست کوسه ماهی (دباغی نشده ) درتهیه چرم استفاده می شود .درگذشته از پوست کوسه برای تهیه سنباده وصیقل داد ن وسایل چوبی استفاده می شد. ازچرم کوسه ماهی ، درتهیه وسایل لوکس مانند کیف دستی، کفش ، چکمه، کیف زنانه ومردانه، بندساعت، کمربند، جاکلیدی، جلدهفت تیرودسته چاقو استفاده می شود .ازکبد این آبزی علاوه بر استخراج ویتامینA برای تهیه روغن استفاده می شود. تعدادی ازکوسه ها Ginglymostoma cirratum پوست باارزشی دارند، درحالیکه گوشت آنها بی ارزش است. از طرف دیگرگوشت کوسه باله کوتاه Isurus oxyrinchus ممکن است دربازار از ارزش زیادی برخوردار باشد.ازدندان کوسه استفاده تزئینی وازغضروف آن استفاده دارویی می شود.باله کوسه صادراتی بوده ودرژاپن ازآن سوپ تهیه می کنند. برخی کوسه ها که برای مصرف غذایی انسان مناسب نیستند و برای تهیه آردماهی جهت استفاده در خوراک دام مورد استفاده قرار می دهند. کوسه هایی که جهت استفاده از پوست آنها درنظرگرفته شده اند باید ازکوسه هایی که گو شت آنها به صورت سردشده ویامنجمد مصرف می شود جدانگهداری شوند. هرگونه آسیب فیزیکی وخشک شدن سطح پوست درکاهش کیفیت کوسه اثرداشته واحتمالا موجب اکسید شدن آن می شود. دربین گونه های کوسه که پوستشان برای تهیه چرم بهتراست، کوسه ببری، کوسه سرچکشی، وکوسه های lemon ,dusky ,nurse ,sandbar ,porbeagle ,short fin ,mako ,bull می باشند.