setayesh71
New member
كليات بهداشت عمومي در يك نگاه
دكتر حميدالله بهادر
دانشگاه علوم پزشكي ايران
اهداف درس
انتظار ميرود فراگيرنده، پس از گذراندن اين درس، بتواند :
Ø مفهوم بهداشت عمومي را بيان كند
Ø وظايف و كاربردهاي بهداشت عمومي را شرح دهد
Ø بهداشت عمومي از ديدگاه سازمان جهاني بهداشت را تعريف نمايد
Ø چشم انداز بهداشت عمومي از ديدگاه سازمان جهاني بهداشت در هزاره سوّم را شرح دهد
Ø دامنه فعاليتهاي بهداشت عمومي را بيان كند
واژه هاي كليدي
بهداشت عمومي، پيشگيري، ارتقاي سلامت
مفهوم بهداشت عمومي
بهداشت عمومي عبارتست از مجموعه دانش و هنر پيشگيري از بيماري و تامين، حفظ و ارتقاي تندرستي و توانمندي بشر با استفاده از تلاش دسته جمعي كه منجر به توسعه جامعه شود. اين مفهوم در حوزه زندگي انسان گسترش يافته و به طريقي ضامن سلامت فرد و جامعه به شمار ميرود. از اينرو از ديدگاه جهاني مطابق تعريف استانداردي كه سازمان جهاني بهداشت (World Health Organization -WHO) از سلامتي ارائه كرده است، ميدان رسالتها، سياستها و وظايف و فعاليتهاي بهداشت عمومي، جهان شمول گرديده و از فرد به سمت جامعه جهاني پيشروي ميكند. از ديدگاه فوق، سلامت عبارتست از تامين رفاه كامل جسمي، رواني و اجتماعي كه معناي آن تنها به نبودن بيماري و نقص عضو، محدود نشده بلكه شامل سه محور جسم، روان و جامعه ميشود و لذا هرگونه نقص و آسيبي كه به هريك از محورهاي سه گانه وارد شود، تعادل فرد را بر هم زده و منجر به نبود سلامت ميشود.
از لحاظ تاريخي، بذر بهداشت كه حدود 3900 سال قبل از ميلاد مسيح كاشته شد و در 1946 بعد از ميلاد به عالي ترين ثمره خود كه تصويب اساسنامه سازمان جهاني بهداشت بود دست يافت و بدينوسيله هدف غائي بهداشت، تامين، حفظ و ارتقاي سلامت بشري اعلام شد.
عمده ترين شاهراه تامين و تضمين توسعه پايدار جوامع بشري برقراري كيفي سلامت افراد جامعه است. لذا رسالت و وظيفه اصلي بهداشت عمومي، استقرار تندرستي جامع و فراگير و با كيفيت تك تك افراد جامعه است. شايان ذكر است كه يكي از عوامل موثر بر بهداشت عمومي، شرايط و مقتضيات گوناگوني است كه سلامت فرد و جامعه را تحت تاثير قرار ميدهد. به عبارت ساده تر هر عاملي كه از نظر جسمي، رواني و اجتماعي، فرد را متاثر سازد بر سلامت او و ساير افراد جامعه موثر خواهد بود و لذا بهداشت عمومي در اجراي وظايف و ماموريت خود تحت تاثير اين عوامل دگرگون و متحوّل ميشود و حاصل چنين تعاملي انعطاف پذيري بهداشت عمومي در برابر شرايط و بروز تغيير و تحولاتي است كه بر سلامت فرد و جامعه، اثر گذار است.
شايان ذكر است كه امروزه با توجه به مفاهيم عميق و اهداف گسترده بهداشت عمومي، مترادف با اين اصطلاح به نحو رايجي از واژه هاي پزشكي پيشگيري و پزشكي اجتماعي نيز استفاده ميشود. زيرا بهداشت عمومي، فقط مجموعه قواعد مدوّن بهداشتي به منظور تامين، حفظ، توسعه و ارتقاي سلامت نيست! بلكه وسيله نيل به اين اهداف نيز ميباشد.
وظايف بهداشت عمومي
براي تامين، حفظ و ارتقاي سلامت، سيستم بهداشت عمومي، وظايف استراتژيك و مهمي را به عهده دارد كه اركان عمده آن عبارتست از :
1 ـ تعيين نيازهاي بهداشتي و شناسايي عوامل و خطراتي كه سلامت فرد و جامعه را تهديد كند
2 ـ اولويت بندي نيازها و تعيين سياستها و برنامه ها و اقدام براي پاسخ به نياز مربوطه
3 ـ ارزشيابي وضعيت بهداشتي جامعه و يافتن نقاط قوت و ضعف آن
4 ـ تعيين سياستها و برنامه هاي كوتاه و درازمدت و هماهنگ با تدابير سازمان جهاني بهداشت براي تامين، حفظ و ارتقاي سلامت فرد و جامعه
5 ـ تامين منابع و امكانات و تربيت نيروي انساني حرفه اي براي ارائه خدمات، انجام پژوهش و اجراي آموزش همگاني در راستاي سلامت فرد و جامعه
6 ـ سالم سازي محيط زيست، افزايش سطح آگاهيهاي بهداشتي جامعه، بيماريابي و مهار بيماريهاي واگير و پيشگيري از ابتلاء به بيماري
7 ـ ارتقاي سطح و تغيير سبك زندگي و اصلاح رفتارهاي خطرساز فردي و اجتماعي در جهت تامين رفاه جسمي، رواني و اجتماعي براي تحقق، حفظ و ارتقاي سلامت و توسعه جامعه با توجه به راهبردهاي هفتگانه فوق، طيف وظايف بهداشت عمومي، در ايجاد توسعه پايدار جامعه، اهميت يافته و بر حسب هريك از راهبردهاي محوري و برنامه هاي اعلام شده سازمان جهاني بهداشت تعداد وظايف آن، روز به روز متحوّل شده و گسترش مييابد.
بهداشت عمومي از ديدگاه سازمان جهاني بهداشت در هزاره سوم ميلادي
اينك كه هزاره سوم ميلادي را آغاز كرده ايم با توجه به چالشهاي مهم و تهديد كننده سلامتي كه در پيش رو داريم، سازمان جهاني بهداشت بر مبناي ويژگيهاي جمعيت شناسي، فرهنگي، اقتصادي و اقليمي جوامع انساني در رابطه با ارتقاي سطح بهداشت عمومي پيشنهادهايي را ارائه نموده است كه ساكنين هريك از قاره ها بر اساس رهنمودهاي مزبور، برنامه هاي جاري و آتي خود را براي نيل به سطح بهداشت عمومي مطلوب، طراحي نموده اند. مهمترين چالشها و خطرات موجود كه در سياستگذاري بهداشت عمومي بايد مدّ نظر قرار گيرد عبارتند از :
1 ـ افزايش ميزان حوادث غيرمترقبه طبيعي (سيل، زلزله، رانش زمين، آتشفشان . . . )
2 ـ پير شدن جمعيت (افزايش متوسط سن افراد، بخصوص در جوامع پيشرفته . . . )
3 ـ بروز جنگهاي منطقه اي و تبعات فاجعه بار انساني آن (بيخانماني، مهاجرت . . . )
4 ـ توليد و ترويج افسارگسيخته و غيرقابل كنترل مواد مخدّر و داروهاي اعتيادآور
5 ـ عدم مهار كامل و اميدواركننده سندروم نقص ايمني اكتسابي(HIV/AIDS)
6 ـ آلودگيهاي رو به افزايش زيست محيطي
لذا به عنوان نمونه توصيه هاي سازمان جهاني به سياستگذاران بهداشتي جامعه اي يكپارچه در قاره اروپا (پارلمان اروپا) در عرصه بهداشت عمومي موجب شد كه اين جامعه با نشستي كه در سپتامبر سال 2002 برگزار نمود برنامه هاي خود را از سال 2003 تا 2008 حول محورهاي زير، با نظارت سازمان جهاني بهداشت تدوين و ارائه كند :
1 ـ اطلاع رساني مستمر به افراد جامعه براي ارتقاي سطح آگاهيهاي بهداشتي
2 ـ آمادگي دائمي سرويسهاي خدمات بهداشتي براي اقدام سريع در برابر خطرات آتي و اضطراري كه سلامت فرد و جامعه را تهديد ميكند
3 ـ ترويج اصول علمي بهداشت عمومي در جامعه به منظور تغيير سبك زندگي و اصلاح رفتارهاي فردي و اجتماعي در مقابله با تهديدهاي سلامتي
4 ـ پايش مستمر بهداشتي با تعيين نشانگرهاي حساس و زودپاسخ در شناسايي خطرات و تهديدهاي تندرستي
5 ـ غربالگري بيماريهاي واگير (HIV/AIDS، عفونتهاي نوپديد و بازپديد . . . ) و بيماريهاي غيرواگير (سرطانها، بيماريهاي نادر . . . )
6 ـ پيشگيري از آسيبها و حوادث و صدمات ناشي از تغيير و دگرگونيهاي سريع در سبكهاي زندگي و رفتارها با توجه به تاثير سريع فرهنگها در عصر دهكده جهاني و برقراري ارتباط پُرشتاب از طريق فنآوري اطلاعات (Information technology)
7 ـ كنترل و مهار بيماريهاي وابسته به آلودگيهاي مختلف زيست محيطي
8 ـ نظارت و پايش اثرات مواد مخدر و داروهاي اعتيادآور در سلامت فرد و جامعه
9 ـ تاسيس و تقويت و تثبيت سيستمهاي آموزشي با فنآوريهاي سهل الوصول و ارزانقيمت و قابل دسترس براي ارسال پيامهاي بهداشتي به جامعه و گروه هاي در معرض خطر اجتماع
10 ـ تقويت و استحكام همكاريهاي بين كشوري در قاره اروپا و بين قاره اي در سطح جهاني براي مقابله با مشكلات بهداشتي جهانگير
11 ـ ارتباط مستمر با ايستگاه هاي ديده وري سازمان جهاني بهداشت براي تضمين نظارت و پايش كيفي مطلوب سلامت عمومي
با توجه به چالشها و برنامه ها و وظايف فوق، دامنه فعاليتهاي بهداشت عمومي از محدوده وظايف كلي خود به پهنه عظيم پاسخگويي به مشكلات و خطرات بهداشتي، گسترش مييابد
دامنه فعاليتهاي بهداشت عمومي
به طور كلي دامنه فعاليتهاي بهداشت عمومي، شامل موارد زير است :
1 ـ بررسي آماري، نيازسنجي، مطالعه، پژوهش و ارزشيابي امور بهداشتي
2 ـ آموزش بهداشت عمومي
3 ـ بهداشت محيط
4 ـ بهداشت مادر و كودك
5 ـ بهداشت سالمندان
6 ـ پيشگيري از بيماريهاي واگير
7 ـ ارائه خدمات آزمايشگاهي (غربالگري بهداشتي)
8 ـ امور جمعيت و تنظيم خانواده
9 ـ كنترل بيماريهاي غيرواگير
10 ـ نظارت بر مواد خوراكي، بهداشتي و آرايشي
11 ـ پايش و غربالگري مشكلات بهداشتي جاري و جديد
12 ـ تدوين سياستها و برنامه هاي ضروري براي ارتقا و بهبود سطح و سبك زندگي فردي و اجتماعي
در پايان اين گفتار، تاكيد بر يك نكته كليدي، ضروري است :
حاصل ارتقاي سطح بهداشت عمومي، تامين،
حفظ و ارتقاي سلامت و توسعه جامعه است
منابع
1) K. Park, Concept of Health and Disease. In: Park?s Textbook of Preventive and Social Medicine, 18th edition, M/s Banarsidas Bhanot Publishers, India, 2005. pp. 12-46.
2 ) www.State Action.org, Issues Health Policy Briefs.htm, 2003
3 ) www.Ipas Women?s Rights and Policies : International health policies.htm, 2003
4) EUROPA - Public Health - Overview of Health Policy ? Health, www2.ukie.gov.pl/HLP/links.nsf/
5) New Public Health Programme (2003-2008) Adopted by the European Parliament and the Council 23 September 2002,
EUROPA - Announcement: The address you requested is obsolete
6 ) Health info.Com/public/health promotion/curriculum.htm? 2003
7 ـ نيلفروشان، محمدعلي؛ ضرابي، جليل ؛ ميرفتاحي، محمدباقر : بهداشت، وزارت بهداشت، حوزه معاونت بهداشتي، چاپ اول، تهران 1363، صفحات 32-21.
دكتر حميدالله بهادر
دانشگاه علوم پزشكي ايران
اهداف درس
انتظار ميرود فراگيرنده، پس از گذراندن اين درس، بتواند :
Ø مفهوم بهداشت عمومي را بيان كند
Ø وظايف و كاربردهاي بهداشت عمومي را شرح دهد
Ø بهداشت عمومي از ديدگاه سازمان جهاني بهداشت را تعريف نمايد
Ø چشم انداز بهداشت عمومي از ديدگاه سازمان جهاني بهداشت در هزاره سوّم را شرح دهد
Ø دامنه فعاليتهاي بهداشت عمومي را بيان كند
واژه هاي كليدي
بهداشت عمومي، پيشگيري، ارتقاي سلامت
مفهوم بهداشت عمومي
بهداشت عمومي عبارتست از مجموعه دانش و هنر پيشگيري از بيماري و تامين، حفظ و ارتقاي تندرستي و توانمندي بشر با استفاده از تلاش دسته جمعي كه منجر به توسعه جامعه شود. اين مفهوم در حوزه زندگي انسان گسترش يافته و به طريقي ضامن سلامت فرد و جامعه به شمار ميرود. از اينرو از ديدگاه جهاني مطابق تعريف استانداردي كه سازمان جهاني بهداشت (World Health Organization -WHO) از سلامتي ارائه كرده است، ميدان رسالتها، سياستها و وظايف و فعاليتهاي بهداشت عمومي، جهان شمول گرديده و از فرد به سمت جامعه جهاني پيشروي ميكند. از ديدگاه فوق، سلامت عبارتست از تامين رفاه كامل جسمي، رواني و اجتماعي كه معناي آن تنها به نبودن بيماري و نقص عضو، محدود نشده بلكه شامل سه محور جسم، روان و جامعه ميشود و لذا هرگونه نقص و آسيبي كه به هريك از محورهاي سه گانه وارد شود، تعادل فرد را بر هم زده و منجر به نبود سلامت ميشود.
از لحاظ تاريخي، بذر بهداشت كه حدود 3900 سال قبل از ميلاد مسيح كاشته شد و در 1946 بعد از ميلاد به عالي ترين ثمره خود كه تصويب اساسنامه سازمان جهاني بهداشت بود دست يافت و بدينوسيله هدف غائي بهداشت، تامين، حفظ و ارتقاي سلامت بشري اعلام شد.
عمده ترين شاهراه تامين و تضمين توسعه پايدار جوامع بشري برقراري كيفي سلامت افراد جامعه است. لذا رسالت و وظيفه اصلي بهداشت عمومي، استقرار تندرستي جامع و فراگير و با كيفيت تك تك افراد جامعه است. شايان ذكر است كه يكي از عوامل موثر بر بهداشت عمومي، شرايط و مقتضيات گوناگوني است كه سلامت فرد و جامعه را تحت تاثير قرار ميدهد. به عبارت ساده تر هر عاملي كه از نظر جسمي، رواني و اجتماعي، فرد را متاثر سازد بر سلامت او و ساير افراد جامعه موثر خواهد بود و لذا بهداشت عمومي در اجراي وظايف و ماموريت خود تحت تاثير اين عوامل دگرگون و متحوّل ميشود و حاصل چنين تعاملي انعطاف پذيري بهداشت عمومي در برابر شرايط و بروز تغيير و تحولاتي است كه بر سلامت فرد و جامعه، اثر گذار است.
شايان ذكر است كه امروزه با توجه به مفاهيم عميق و اهداف گسترده بهداشت عمومي، مترادف با اين اصطلاح به نحو رايجي از واژه هاي پزشكي پيشگيري و پزشكي اجتماعي نيز استفاده ميشود. زيرا بهداشت عمومي، فقط مجموعه قواعد مدوّن بهداشتي به منظور تامين، حفظ، توسعه و ارتقاي سلامت نيست! بلكه وسيله نيل به اين اهداف نيز ميباشد.
وظايف بهداشت عمومي
براي تامين، حفظ و ارتقاي سلامت، سيستم بهداشت عمومي، وظايف استراتژيك و مهمي را به عهده دارد كه اركان عمده آن عبارتست از :
1 ـ تعيين نيازهاي بهداشتي و شناسايي عوامل و خطراتي كه سلامت فرد و جامعه را تهديد كند
2 ـ اولويت بندي نيازها و تعيين سياستها و برنامه ها و اقدام براي پاسخ به نياز مربوطه
3 ـ ارزشيابي وضعيت بهداشتي جامعه و يافتن نقاط قوت و ضعف آن
4 ـ تعيين سياستها و برنامه هاي كوتاه و درازمدت و هماهنگ با تدابير سازمان جهاني بهداشت براي تامين، حفظ و ارتقاي سلامت فرد و جامعه
5 ـ تامين منابع و امكانات و تربيت نيروي انساني حرفه اي براي ارائه خدمات، انجام پژوهش و اجراي آموزش همگاني در راستاي سلامت فرد و جامعه
6 ـ سالم سازي محيط زيست، افزايش سطح آگاهيهاي بهداشتي جامعه، بيماريابي و مهار بيماريهاي واگير و پيشگيري از ابتلاء به بيماري
7 ـ ارتقاي سطح و تغيير سبك زندگي و اصلاح رفتارهاي خطرساز فردي و اجتماعي در جهت تامين رفاه جسمي، رواني و اجتماعي براي تحقق، حفظ و ارتقاي سلامت و توسعه جامعه با توجه به راهبردهاي هفتگانه فوق، طيف وظايف بهداشت عمومي، در ايجاد توسعه پايدار جامعه، اهميت يافته و بر حسب هريك از راهبردهاي محوري و برنامه هاي اعلام شده سازمان جهاني بهداشت تعداد وظايف آن، روز به روز متحوّل شده و گسترش مييابد.
بهداشت عمومي از ديدگاه سازمان جهاني بهداشت در هزاره سوم ميلادي
اينك كه هزاره سوم ميلادي را آغاز كرده ايم با توجه به چالشهاي مهم و تهديد كننده سلامتي كه در پيش رو داريم، سازمان جهاني بهداشت بر مبناي ويژگيهاي جمعيت شناسي، فرهنگي، اقتصادي و اقليمي جوامع انساني در رابطه با ارتقاي سطح بهداشت عمومي پيشنهادهايي را ارائه نموده است كه ساكنين هريك از قاره ها بر اساس رهنمودهاي مزبور، برنامه هاي جاري و آتي خود را براي نيل به سطح بهداشت عمومي مطلوب، طراحي نموده اند. مهمترين چالشها و خطرات موجود كه در سياستگذاري بهداشت عمومي بايد مدّ نظر قرار گيرد عبارتند از :
1 ـ افزايش ميزان حوادث غيرمترقبه طبيعي (سيل، زلزله، رانش زمين، آتشفشان . . . )
2 ـ پير شدن جمعيت (افزايش متوسط سن افراد، بخصوص در جوامع پيشرفته . . . )
3 ـ بروز جنگهاي منطقه اي و تبعات فاجعه بار انساني آن (بيخانماني، مهاجرت . . . )
4 ـ توليد و ترويج افسارگسيخته و غيرقابل كنترل مواد مخدّر و داروهاي اعتيادآور
5 ـ عدم مهار كامل و اميدواركننده سندروم نقص ايمني اكتسابي(HIV/AIDS)
6 ـ آلودگيهاي رو به افزايش زيست محيطي
لذا به عنوان نمونه توصيه هاي سازمان جهاني به سياستگذاران بهداشتي جامعه اي يكپارچه در قاره اروپا (پارلمان اروپا) در عرصه بهداشت عمومي موجب شد كه اين جامعه با نشستي كه در سپتامبر سال 2002 برگزار نمود برنامه هاي خود را از سال 2003 تا 2008 حول محورهاي زير، با نظارت سازمان جهاني بهداشت تدوين و ارائه كند :
1 ـ اطلاع رساني مستمر به افراد جامعه براي ارتقاي سطح آگاهيهاي بهداشتي
2 ـ آمادگي دائمي سرويسهاي خدمات بهداشتي براي اقدام سريع در برابر خطرات آتي و اضطراري كه سلامت فرد و جامعه را تهديد ميكند
3 ـ ترويج اصول علمي بهداشت عمومي در جامعه به منظور تغيير سبك زندگي و اصلاح رفتارهاي فردي و اجتماعي در مقابله با تهديدهاي سلامتي
4 ـ پايش مستمر بهداشتي با تعيين نشانگرهاي حساس و زودپاسخ در شناسايي خطرات و تهديدهاي تندرستي
5 ـ غربالگري بيماريهاي واگير (HIV/AIDS، عفونتهاي نوپديد و بازپديد . . . ) و بيماريهاي غيرواگير (سرطانها، بيماريهاي نادر . . . )
6 ـ پيشگيري از آسيبها و حوادث و صدمات ناشي از تغيير و دگرگونيهاي سريع در سبكهاي زندگي و رفتارها با توجه به تاثير سريع فرهنگها در عصر دهكده جهاني و برقراري ارتباط پُرشتاب از طريق فنآوري اطلاعات (Information technology)
7 ـ كنترل و مهار بيماريهاي وابسته به آلودگيهاي مختلف زيست محيطي
8 ـ نظارت و پايش اثرات مواد مخدر و داروهاي اعتيادآور در سلامت فرد و جامعه
9 ـ تاسيس و تقويت و تثبيت سيستمهاي آموزشي با فنآوريهاي سهل الوصول و ارزانقيمت و قابل دسترس براي ارسال پيامهاي بهداشتي به جامعه و گروه هاي در معرض خطر اجتماع
10 ـ تقويت و استحكام همكاريهاي بين كشوري در قاره اروپا و بين قاره اي در سطح جهاني براي مقابله با مشكلات بهداشتي جهانگير
11 ـ ارتباط مستمر با ايستگاه هاي ديده وري سازمان جهاني بهداشت براي تضمين نظارت و پايش كيفي مطلوب سلامت عمومي
با توجه به چالشها و برنامه ها و وظايف فوق، دامنه فعاليتهاي بهداشت عمومي از محدوده وظايف كلي خود به پهنه عظيم پاسخگويي به مشكلات و خطرات بهداشتي، گسترش مييابد
دامنه فعاليتهاي بهداشت عمومي
به طور كلي دامنه فعاليتهاي بهداشت عمومي، شامل موارد زير است :
1 ـ بررسي آماري، نيازسنجي، مطالعه، پژوهش و ارزشيابي امور بهداشتي
2 ـ آموزش بهداشت عمومي
3 ـ بهداشت محيط
4 ـ بهداشت مادر و كودك
5 ـ بهداشت سالمندان
6 ـ پيشگيري از بيماريهاي واگير
7 ـ ارائه خدمات آزمايشگاهي (غربالگري بهداشتي)
8 ـ امور جمعيت و تنظيم خانواده
9 ـ كنترل بيماريهاي غيرواگير
10 ـ نظارت بر مواد خوراكي، بهداشتي و آرايشي
11 ـ پايش و غربالگري مشكلات بهداشتي جاري و جديد
12 ـ تدوين سياستها و برنامه هاي ضروري براي ارتقا و بهبود سطح و سبك زندگي فردي و اجتماعي
در پايان اين گفتار، تاكيد بر يك نكته كليدي، ضروري است :
حاصل ارتقاي سطح بهداشت عمومي، تامين،
حفظ و ارتقاي سلامت و توسعه جامعه است
منابع
1) K. Park, Concept of Health and Disease. In: Park?s Textbook of Preventive and Social Medicine, 18th edition, M/s Banarsidas Bhanot Publishers, India, 2005. pp. 12-46.
2 ) www.State Action.org, Issues Health Policy Briefs.htm, 2003
3 ) www.Ipas Women?s Rights and Policies : International health policies.htm, 2003
4) EUROPA - Public Health - Overview of Health Policy ? Health, www2.ukie.gov.pl/HLP/links.nsf/
5) New Public Health Programme (2003-2008) Adopted by the European Parliament and the Council 23 September 2002,
EUROPA - Announcement: The address you requested is obsolete
6 ) Health info.Com/public/health promotion/curriculum.htm? 2003
7 ـ نيلفروشان، محمدعلي؛ ضرابي، جليل ؛ ميرفتاحي، محمدباقر : بهداشت، وزارت بهداشت، حوزه معاونت بهداشتي، چاپ اول، تهران 1363، صفحات 32-21.